کولیک نوزاد : به مجموعه علایمی گفته می شود که به شکل درد حمله ای شکم و با گریه شدید و غیر‌قابل تسکین شیرخوار خود را بروز می دهد. کولیک معمولاً از حدود پانزده روزگی به بعد شروع می شود و معمولاً تا سه ماهگی ادامه دارد که این شرایط برای والدینی که تازه بچه دار شده اند، واقعاً آزار دهنده و سخت است.
در این مقاله به علل و درمان کولیک خواهم پرداخت.
مطالبی که در این مقاله میخوانید
کولیک نوزادان چیست ؟
کولیک به مجموعه علایمی گفته می شود که به شکل درد حمله ای شکم و با گریه شدید شیرخوار همراه است. علت کولیک هنوز مشخص نشده است. ولی به نظر می رسد برخی از شیرخواران، مستعد ابتلا به کولیک هستند و سایر علل ذکر شده عبارت است از:
- دیده شده که در برخی از شیرخواران ، حمله کولیک با گرسنگی و یا عبور هوای بلعیده شده به داخل روده ارتباط دارد.
- ممکن است شیردهی بیش از حد نیز باعث اتساع روده ها و ایجاد گاز روده و درد شکم شود.
- به نظر می رسد وجود نگرانی، ترس، هیجان و استرس در والدین به خصوص مادر می تواند از علل کولیک باشد.
- بعضی نظریه ها می گویند که سیستم گوارشی در حال رشد است و باعث اسپاسم روده ها می‌شود و درد ایجاد می کند
- در بعضی شیرخواران که نسبتاً به روز و سر و صدا حساسیت بیشتری دارند یا تحریک پذیرترند ممکن است کولیك بیشتر بروز کند.
کولیك نوزادان چقدر طول میکشد؟
کولیک از حدود هفته دوم شروع می شود و تا ۳ الی ۴ ماهگی به پایان می رسد و روندی کاملاً طبیعی است ولی برای والدینی که تازه بچه دار شده اند بسیار سخت و آزاردهنده است و نگران هستند که کولیک نوزادان تا کی ادامه دارد.
علایم کولیک چیست ؟
کولیک معمولاً از حدود 2 تا 4 هفتگی شروع می شود و معمولاً نوزاد از حوالی عصر و غروب به بعد دچار حمله می شود. البته زمان بروز در شیرخواران متفاوت است و گاهی بعضی به صورت بیست و چهارساعته یا بعضی صبح ها دچار درد شوند.
- در حین حمله، شیرخوار دچار بی قراری و گریه می شود، این بی قراری می تواند در حد گریه خفیف و غر زدن و ناله باشد ولی در موارد شدید، جیغ می زند به طوری که رنگ صورت قرمز می‌شود و دستها مشت و پاها سرد می شود.
- در حین حمله شیرخوار پاهای خود را به داخل شکم جمع می کند و در ظاهر متوجه می شویم که دل درد دارد.
- در بعضی مواقع نوزاد اندامهای خود را به عقب می کشد و پاهای خود را کامل باز می کند و حالتی به خود می گیرد که گویا در حال کش و قوس است و خستگی در می کند
- معمولاً شکم بر آمده و پر از گاز است.
- شیرخوار در خواب ناله می کند یا حالت کش و قوس پیدا می کند و حالت زور زدن به خود می‌گیرد
- معمولاً صدای قار و قور شکم در این شیرخواران وجود دارد.
- معمولاً با دفع گاز از دهان یا روده، کمی از شدت درد کمتر می شود.
این علایم می تواند از حالت بسیار خفیف مثل ناله و کش و قوس تا حالات بسیار شدید مثل جیغ زدن و گریه های طولانی و بدون تسکین، متغیر باشد.اما این حملات شدید می تواند والدین را بترساند که نکند اتفاق وحشتناکی برای شیرخوار افتاده است.
چه مواردی می تواند با کولیک اشتباه گرفته شود؟
هر شیرخواری با بی قراری و گریه باید معاینه شود. چرا که علل بسیار زیادی می تواند باعث گریه و بی‌قراری شیرخوار شود و بدون معاینه نمی توان آن موارد را شناخت.
علل خطرناکی وجود دارد که ممکن است علایمی شبیه کولیک ایجاد کند و حتماً و در اسرع وقت باید درمان شوند، از جمله:
1- انواژیناسیون یا در هم رفتگی روده : این اتفاق بسیار خطرناک است و می تواند باعث مرگ شیرخوار شود. در انواژیناسیون معمولاً روده ها در یکدیگر گیر می کنند و باعث می شود که خونرسانی به این ناحیه کمتر شده و نکروز روده ها رخ دهد که بسیار خطرناک است و نیاز به درمان اورژانسی دارد.
۲- فتق مختنق : در مواردی که فتق ناحیه کشاله ران وجود دارد و روده در فتق گیر کند، علایم بی قراری، گریه و جمع کردن پاها در شکم به وجود می آید که خطرناک و اورژانسی می باشد.
3-ریفلاکس معده – مری : استفراغ و رفلاکس نوزاد نیز می تواند باعث بی قراری و گریه زیاد شود ، البته با شرح حال گرفتن کامل می توان علایمی مثل نشخوار کردن، استفراغ، سکسکه بیش از حد و…. را یافت و به تشخیص ریفلاکس نزدیک شد
4-عفونت گوش میانی : عفونت گوش در کودکان نیز فقط با معاینه گوش مشخص می شود و نیاز به درمان اختصاصی خودش دارد
5- آلرژی به پروتئین گاوی : در موارد آلرژی به پروتئین گاوی نیز دل درد، بی قراری و گریه وجود دارد و با گرفتن شرح حال کامل از جمله وجود اسهال، یبوست، خون در مدفوع ، بیشتر به تشخیص آلرژی نزدیک خواهیم شد.
تشخیص کولیک در شیرخواران
هر شیر خوار با بی قراری، گریه یا علایم عجیب باید حتماً توسط متخصص اطفال معاینه شود. در کولیک معمولاً معاینه همه اندامها نرمال می باشد و در معاینه دیده می شود که شکم تاحدی متسع ولی نرم است. بنابراین شیرخوار با بی قراری ، اول باید بیمارهایی خطرناک در معاینه رد شود و سپس تشخیص کولیک بر اساس شرح حال و معاینه فیزیکی گذاشته شود.
ثبت بعضی اطلاعات به تشخیص کمک می کند، برای مثال :
- گریه چه زمانی اتفاق می افتد و چقدر طول می کشد؟
- چه چیزی باعث ایجاد گریه و چه مواردی باعث توقف گریه می شود؟
- شیر خوردن شیر خوار چگونه می باشد؟
- روند وزن گیری شیرخوار چگونه است؟
- آیا گریه هر روز در یک ساعت مشخص شروع می شود؟
کولیک نوزادان و درمان آن
متاسفانه از آنجا که علت قطعی کولیک نامشخص است درمان قاطعی نیز برای کولیک وجود ندارد و بیشترین راهکار آن است که به والدین اطمینان بخشی داده شود بابت اینکه کولیک روندی طبیعی است و در حدود ۳ تا ۴ ماهگی بر طرف می شود.
توصیه ها مبنی بر کاهش درد و نفخ نوزاد و کاهش استرس والدین می باشد.
کاهش اضطراب و استرس والدین
- دیده شده که کولیک در والدین که به هر علتی اضطراب و استرس دارند، بیشتر وجود دارد، پس در صورت لزوم به روانشناس و روانپزشک مراجعه و خود را درمان کنید
- همچنین از آنجا که کولیک واقعاً والدین را خسته و آزرده می کند، بهتر است در حد توان از سایر افراد خانواده کمک بگیرید و زمانهایی را استراحت کنید ، تحمل بی قراری های شیر خوار خود را داشته باشید.
- در آخر مطمئن باشید که کولیک، آسیبی به شیرخوار نمی زند و از حدود سه ماهگی برطرف خواهد شد.
کاهش درد و نفخ برای درمان کولیک
- مطمئن شوید که شیرخوار گرسنه نباشد
- از شیردهی زیاد از حد بپرهیزید چرا که باعث اتساع معده و خوردن هوای زیاد و دل درد می شود
- بعد از هر بار شیردهی، آروغ بگیرید.
- در روز تماس پوست با پوست زیادی داشته باشید که باعث ایجاد ارتباط عاطفی پایدار می شود
- اگر برآورد کرده اید که با ماده غذایی خاصی، درد شکم در کودکان بیشتر می شود. با پزشک خود در مورد آن صحبت کنید
- در طول روز، به مدت بیست دقیقه شیرخوار را به شکم بخوابانید تا گاز دفع کند (حتماً خودتان در کنار شیرخوار بمانید و از بروز سندرم خفگی شیرخوار پیشگیری کنید)
- در شیر خوارانی که با شیشه شیر می خورند، باید مراقب بود که سر شیشه کامل از شیر پر شود تا شیرخوار هوای زیادی نخورد.
- ماساژ شکم یا دو چرخه زدن پاها زمانی که شیر خوار آرام است، می تواند به دفع گاز کمک کند
- عواملی که باعث دفع گاز یا مدفوع شود می تواند کولیک را کاهش دهد، پس شیرخوار را در روز حمام کنید و در مواردی که چند روز مدفوع نداشته با پزشک خود مشورت کنید.
اقدامات لازم در هنگام اوج کولیک نوزادان
- شیرخوار را روی دست به شکل عمودی نگه دارید.
- گاه می توانید شیرخوار را به شکم روی دست قرار دهید و او را تاب دهید.
- استفاده از بطری آب گرم یا پتوی گرم روی شکم کمک کننده است.
- از پستانک استفاده کنید.
- شیر خوار را قنداق کنید.
- از وایت نویز استفاده کنید (صدای سشوار، جارو برقی، یا اپلیکیشن وایت نویز یا Colic baby )
- شیرخوار را در ننو، تاب یا صندلی لرزان بگذارید.
- در موارد شدید، شیرخوار را سوار اتومبیل کنید و با سرعت حرکت کنید، معمولاً شیرخوار آرامتر می شود.
- در کشورهای پیشرفته در اوج کولیک نوزادان ، شیرخوار را بستری می‌کنند تا مادر و و پدر بتوانند استراحت کنند.
- مراقب باشید که اگر از سیر بودن شیر خوار مطمئن هستید در حملات کولیک شیردهی زیاد باعث بدتر شدن دل درد می شود.
رژیم غذایی مادر برای کولیک نوزاد
بسیاری افراد فکر می کنند که چون مادر، مواد غذایی خاصی مصرف می کند، نوزاد دچار کولیک شده است. در صورتی که همانطور که قبلاً گفتیم علت کولیک چندان مشخص نیست و مطمئناً تغذیه مادر باعث ایجاد کولیک نخواهد شد. اما گاهی تغذیه مادر می تواند باعث کاهش یا افزایش شدت کولیک شود.
در کل ، منابع علمی ذکر می کنند که نباید به مادر شیرده ، محدودیت رژیم غذایی خاصی داد ، مگر آنکه مکرر متوجه شویم که با مصرف یک ماده ی خاص ، در نوزاد تغییراتی ایجاد می شود و یا آنکه در خانواده سابقه واکنش آلرژیک به ماده خاصی وجود داشته باشد.
در ادامه بعضی از مواد نفاخ ، معرفی می شوند اما این بدان معنا نیست که مادر هر نوزاد دچار کولیک ، نباید اصلاً این مواد را مصرف کند، بلکه می توان با روش آزمون و خطا و چک علائم نوزاد، این مواد‌غذایی را مصرف کرد.
برای کولیک نوزاد چی نخوریم ؟
- مواد لبنی : لبنیات مخصوصاً شیرگاو، گاها می تواند، در شیرخوارانی که آلرژی به پروتئین گاوی دارند، ایجاد دل‌درد کنند. اگر مادر به صورت مکرر متوجه شود که با مصرف شیر، درد شیرخوار بیشتر می شود و با کاهش مصرف آن، درد شکم بهتر می شود، می توان زیر نظر پزشک شیر و یا سایر لبنیات را محدود کرد.
- مواد حاوی کافئین : نوشابه، قهوه، چای، شکلات ممکن است باعث افزایش بی قراری بعضی از شیر خواران شود.
- انواع آجیل ها : انواع مغزیجات نیز می تواند برای شیرخواران نفاخ باشد. مخصوصاً در شیرخوارانی که مبتلا به آلرژی به پروتئین گاوی می باشند گاهاً آجیل ها حذف می شوند.
- حبوبات : بعضی حبوبات مانند نخود، لپه و لوبیا می تواند نفخ زیادی ایجاد کند. توصیه می شود که این حبوبات را حتماً حداقل ۲۴ ساعت بخیسانیم و به صورت کاملاً پخته مصرف کنید. یا آنکه بیشتر از عدس و ماش که نفخ کمتری دارند، استفاده شود.
- صیفی جات نفاخ : مصرف کلم، گل کلم، کاهو، فلفل سبز، خیار، کدو، هویج می تواند در بعضی افراد ایجاد نفخ کند. که توصیه می شود که این صیفی جات را بیشتر به صورت پخته شده مصرف کنید.
- میوه ها و آبمیوه ها : بعضی از میوه ها ممکن است برای شیرخوار ایجاد نفخ کند، اول آنکه باید از روش آزمون و خطا استفاده کرد و نه آنکه همه میوه ها را حذف کنیم، چرا که مادر شیرده حتماً باید تمامی دسته های غذایی را مصرف کند. اما در صورت بروز دل درد یا بی قراری، می توان از میوه های پخته شده یا کمپوت خانگی استفاده کرد. آبمیوه ها به نسبت خود میوه، نفخ بیشتری دارند و بهتر است از خود میوه استفاده شود.
- نوشیدنی های گازدار : بهتر است از نوشیدنی های غیرگازدار استفاده شود یا آنکه در بطری را باز گذاشت تا گاز نوشابه یا دوغ خارج شود.
- مواد مشابه پروتئین گاوی : سفیده تخم مرغ، ماهی، میگو، انواع آجیل، سویا، کنجد در شیرخوارانی که آلرژی به پروتئین گاوی متوسط تا شدید داشته باشند. زیر نظر پزشک محدود می شوند، چرا که می توانند باعث افزایش بی‌قراری ، افزایش گاز روده و دل درد و اسهال یا گاهاً یبوست شوند.
برای کولیک نوزاد چی بخوریم ؟
هیچ منبع علمی ماده غذایی خاصی را برای کاهش درد کولیک به صورت قطعی معرفی نمی کند. ولی بعضی از مواد ضدنفخ ممکن است باعث کاهش درد کولیک شوند که تنها زیر نظر پزشک و آن هم به صورت استریل و تهیه شده از داروخانه استفاده شوند.
1- مواد غذایی ضد نفخ برای کاهش کولیک نوزاد
این مواد شامل نعنا، رازیانه، ترنجبین ، آویشن، بابونه دم کرده می باشند ولی باید یادآور شد که هیچ کدام از این مواد را نباید به نوزاد داد، چرا که می تواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی و یا حتی مشکلات عفونی (در مواردی که ماده استریل نباشد و از عطاری تهیه شده باشد) شوند . بهتر است این مواد را مادر استفاده کند ولی در صورت بروز بی‌قراری یا علایم آلرژیک حتماً مصرف مواد قطع شوند.
2- پروبیوتیک ها و کولیک نوزادان
بعضی از پروبیوتیکها در موارد کولیک شیرخوارگی تجویز می شوند ولی هیچ کدام نمی تواند به صورت قطعی کولیک را درمان کند
3- آنزیم لاکتاز
در شیرخوارانی که دچار کمبود لاکتاز هستند، ممکن است مصرف داروهایی که حاوی آنزیم لاکتاز هستند، علایم دل درد و بی قراری را کمتر کند.
در آخر
کولیک معمولاً از حدود 15 روزگی به بعد شروع و تا سه ماهگی برطرف می شود. کولیک برای والدین بسیار سخت و آزار دهنده است، متأسفانه درمان قطعی برای کولیک وجود ندارد ولی گاهاً می‌توان با آزمون و خطا مواد خوراکی که باعث تشدید کولیک می شوند را یافت و آنها را حذف کرد.
سؤالات متداول در مورد کولیک نوزادان
1) شیرخوارم دچار کولیک است. خواهر بزرگتر او در نوزادی دچار آلرژی به پروتئین گاوی بود. آیا باید مواد پروتئین گاوی را از رژیم غذاییم حذف کنم؟
چون سابقه ی خانوادگی آلرژی به پروتئین گاوی وجود دارد، می توان به مدت دو هفته (زیرنظرپزشک) مواد پروتئین گاوی را حذف کرد و نتیجه را از نظر کاهش علایم دل درد، بی قراری و تغییر اجابت مزاج بررسی کرد.
2) آیا کولیک به شیرخوارم صدمه می زند؟ خیلی جیغ می زند.
به نظر نمی رسد که حملات کولیک به نوزاد آسیبی وارد کند ولی گریه های نوزاد برای والدین بسیار سخت و طاقت فرسا است.
