علت زردی نوزاد و راه های درمان زردی نوزاد

علت زردی نوزاد چیست ؟ زردی ، یکی از اولین چالش هایی است که در بدو تولد کودک ، والدین با آن مواجه می شوند. زردی (هایپربیلی روبینمی) در ۶۰ درصد نوزادان ترم (نوزادانی که سر موقع به دنیا آمده اند) و در 80 درصد نوزادان نارس بروز می کند. با توجه به این آمار، می بینم که چقدر شیوع زردی در نوزادان بالا می باشد. زردی در اکثر موارد خطرناک نیست و خود به خود برطرف می شود ولی حتماً نیاز به پیگیری دارد، چرا که در مواردی که زردی بچه خیلی بالا باشد، می تواند عوارض جبران ناپذیری برای نوزاد ایجاد کند. در این مقاله تمام نکات لازم در مورد زردی نوزاد را خدمت شما ارائه خواهم داد.

زردی نوزاد ( یرقان ) چیست؟

 زردی نوزاد ( به انگلیسی neonatal jaundice ) به معنای افزایش ماده ای به نام بیلی روبین ( به انگلیسی  Bilirubin ) در خون می باشد که منجر به زرد شدن پوست و مخاط نوزاد می شود. تقریباً اکثر نوزادان دچار زردی می شوند.

در دسته ای از نوزادان (بیلی روبین ) زردی آن قدر خفیف بالا می رود که دچار زردی پوست نمی شوند ولی دسته ای زردی (بیلی روبین) از عدد ۵ بالاتر رفته و خود را در پوست و مخاطات نشان می‌دهد. در حدود 60 درصد نوزادان رسیده (نوزادانی که بالای 37 هفته حاملگی به دنیا آمده‌اند) و 80 درصد نوزادان نارس ، دچار زردی پوست می شوند. زردی نوزاد در اکثر موارد بی‌خطر است و با افزایش سن، کم کم از بین می رود ولی در تمامی موارد، پیگیری روند کاهش زردی بسیار مهم است. چرا که زردی نوزادی که بیلی روبین غیر مستقیم نام دارد، می تواند به سیستم عصبی و مغز نوزاد، آسیب های غیر قابل جبرانی بزند که به راحتی می توان از آن پیشگیری کرد.

زردی چگونه به وجود می آید؟ علت زردی نوزاد

– ( هایپربیلی روبینمی ) زردی دو نوع فیزیولوژیک و پاتولوژیک دارد که علل مختلفی دارند.

– زردی فیزیولوژیک :

در اکثر نوزادان این زردی وجود دارد که اکثراً عدد بیلی روبین کمتر از ۱۳ تا ۱۵ می باشد و در اکثر موارد خود به خود و با پیگیری بهبود می یابد.

بیلی روبین، رنگدانه ای است که در خون ایجاد می شود سپس در کبد جمع آوری شده و از طریق مدفوع دفع می شود.

وقتی گلبولهای قرمز پیر می شوند (به صورت طبیعی)، کم کم گلبولها لیز می شوند و رنگدانه‌های بیلی روبین از داخل گلبولها به خون وارد می شوند.

دلیل زردی نوزاد

1) گلبولهای قرمز عمر کوتاه تری دارند، پس گلبولها زوتر پیر می‌شوند و بیلی روبین بیشتری وارد خون می شود.

2) کبد هنوز کاملاً بالغ نشده و آنزیم های درون آن که باعث تغییر شکل دادن بیلی روبین می‌شوند، کامل نیستند، پس قدرت دفع بیلی روبین کمتری دارند.

معمولاً ۷ تا ۱۰ روز طول می کشد تا کبد کم کم بالغ شود و به همین جهت است که زردی نوزاد در هفت روز اول به صورت صعودی بالا می رود و بعد از بلوغ کبد، بیلی روبین کم کم، کاهش پیدا می کند.

در نوزادان نارس، کمی بیشتر زمان می برد تا کبد بالغ شود و بیلی روبین خون را دفع کند.

3) مکونیوم (مدفوع سیاه) نوزاد، حاوی بیلی روبین دفع شده بیشتری از مدفوعِ بعد از مکونیوم است و چون در روزهای اول هنوز شیر مادر کافی نیست، ممکن است مکونیوم کمتر دفع شود و باعث افزایش بیلی روبین خون شود و به همین دلیل است که تغذیه نوزاد از بدو تولد با شیردهی مکرر که باعث دفع بیشتر مکونیوم می شود در روزهای اول تولد، از افزایش بیش از حد بیلی روبین، پیشگیری می‌کند.

سه علت زردی نوزاد فوق، باعث می شود که از بدو تولد، بیلی روبین در خون زیاد شود به طوری که از حدود روز سوم، زردی در پوست ظاهر می شود و نوزاد به نظر زرد می آید، این افزایش بیلی‌روبین هر روز بیشتر می شود و کم کم از حدود روز 5  تا ۱۰ که کبد به تدریج بالغ شده است، رو به کاهش می رود و در عرض ۱۰ تا ۱۴ روز به حد زردی بزرگسالان می رسد.

زردی پاتولوژیک ( بیمارگونه ) چیست؟

در بعضی موارد، زردی از روند فیزیولوژیک (طبیعی) خارج می شود که در این موارد ممکن است که زردی به صورت فزاینده افزایش پیدا کند که خطرناک می باشد

در این حالت، معمولاً علت زمینه ای وجود دارد که باید توسط متخصص کودکان بررسی و درمان شود که موارد زیر را می تواند شامل شود.

علل و علت زردی پاتولوژیک :

در چه مواردی زردی خطرناک محسوب می شود؟

در موارد زیر، زردی خطرناک و پاتولوژیک است و نیاز به پیگیری بیشتر و نزدیکتری دارد.

1. اگر در روز اول، نوزاد دچار زردی پوست شود
2.  اگر زردی بیشتر از دو هفته باقی بماند
3. اگر بیلی مستقیم بالاتر از نرمال باشد
4. اگر سرعت افزایش بیلی روبین خون، زیاد باشد
5. اگر عدد بیلی روبین بیش از ۱۲ شود
6. نوزاد علایم زیر را داشته باشد: رنگ پریدگی، عدم پاسخ به فوتوتراپی، استفراغ، نخوردن شیر، افت وزن زیاد، مدفوع کم رنگ،  ادرار تیره رنگ، تشنج و بی حالی شدید، سابقه خانوادگی بیماری های خونی

علایم زردی چیست ؟

زردی نوزاد در اکثر موارد با زرد شدن پوست مشخص می شود که البته ممکن است که افراد غیر پزشک این زردی را تشخیص ندهند.

معمولاً زردی از صورت و چشم ها شروع می شود و اگر فقط این ناحیه زرد باشد، عدد بیلی‌روبین حدود ۵ است. هر چه زردی به سمت انتها و پاها کشیده شود، بیلی روبین بیشتر می شود که خطرناکتر است.

اما هیچ وقت برای تعیین دقیق عدد بیلی روبین، به ظاهر نوزاد اعتماد نمی‌کنیم و باید در صورت لزوم، آزمایش داده شود.

در مواردی که بیلی روبین خیلی بالا رود و نوزاد دچار عارضه شود، پدیده «کرن ایکتروس» رخ داده که غیر قابل جبران است و در قسمت بعدی در مورد آن صحبت خواهیم کرد.

جدول درجه بندی زردی نوزاد

آزمایش بیلی روبین نوزاد شما ممکن است یکی از مقادیر زیر باشد:

زردی نوزاد تا چند روزگی خطرناک است ؟

در اکثر موارد زردی خطری ندارد و برطرف میشود. اما اگر سطح بیلی روبین نوزاد خیلی بالا باشد، بیلی روبین می تواند به سیستم عصبی و مغز آسیب برساند که این آسیب معمولاً غیر قابل جبران است و کرن ایکتروس نام دارد.

مخصوصاً در روزهای اول تولد ، سد خونی مغزی باز است و هر چه سن بالاتر می رود این سد کاملتر می شود و بیلی روبین نمی تواند وارد مغز شود و به سیستم عصبی آسیب بزند.

پس شانس کرن ایکتروس در روزهای اول تولد مخصوصاً هفت روز اول تولد بیشتر است.

معمولاً در این موارد، ابتدا نوزادی که زرد شده است دچار بی حالی می شود ، به خوبی شیر نمی‌خورد و شل و بی حال است و کم کم بدحالتر می شود و در مراحل آخر ممکن است نوزاد تشنج کند یا نوزاد بسیار سفت می شود و دست و پای او را به سختی می توان تکان داد ، در مواردی که بسیار پیشرفته باشد و درمان اورژانس انجام نشود ، مرگ نوزاداتفاق می افتد.

متأسفانه حتی با وجود درمان ممکن است ، نوزاد در ماههای بعد از نوزادی ، به صورت دائمی دچار ناشنوایی ، اختلالات بینایی ، اختلال تکلم ، فلج اندام ، کند ذهنی و تشنج شود که معمولاً درمان پذیر نمی باشد.

زردی نوزاد تا چند روزگی خطرناک است ؟

در اکثر موارد ، زردی نوزادی خطرناک نیست و بدون برجا گذاشتن عارضه ، برطرف می شود و فقط نیاز به پیگیری دارد.

در موارد زیر باید مراقبت بیشتری کرد تا نوزاد دچار عارضه ی جدی کرن ایکتروس نشود :

• زردی در ۲۴ ساعت اول تولد
• نوزادان نارس و وزن پایین
• اگر سرعت افزایش بیلی روبین در روز خیلی زیاد باشد.
• مواردی که با وجود فوتوتراپی ، زردی رو به افزایش است.
• نوزاد دچار عفونت ، خونریزی مغز
• نوزادی که در حین حاملگی یا بدو تولد دچار هیپوکسی شده باشد.
• نوزادی که در اثر ناسازگاری خون یا اختلالات خونی دچار لیز گلبولهای قرمز شده باشند.

کدام نوزادان مستعد ابتلا به زردی ( یرقان ) هستند؟

نوزادان بر اساس ژنتیک ، نژاد ، سابقه خانوادگی ، سن حاملگی و … می توانند مستعد ابتلا به زردی شوند. سیاه پوستان و نوزادانی که با سن حاملگی بالای ۴۱ هفته به دنیا می آیند ، شانس ابتلا به زردی کمتری دارند.

آیا شیر مادر باعث زردی نوزاد می شود؟

در شیر مادر، آنزیمی وجود دارد که می تواند بیلی روبین غیر مستقیم را وارد خون کند و باعث ایجاد زردی شود.

اما این پدیده فقط در دو درصد نوزادانی که منحصراً از شیر مادر استفاده می کنند ، اتفاق می افتد و معمولاً سن بروز آن بعد از هفته ی اول تولد، مخصوصاً هفته ی دوم و سوم تولد است.

معمولاً این زردی ، آن قدر بالا نمی رود و در موارد خیلی کمتری نیاز به درمان با فوتو دارد و اکثراً به صورت خود بخود ، بهبود پیدا می کند و نیازی به قطع شیر مادر وجود ندارد.

در این نوع زردی بروز عوارض زردی مثل کرن ایکتروس نا معمول می باشد ولی نیاز به پیگیری دارد. بنابر این همان طور که می بینید ، در این موارد نیاز به قطع شیر مادر نیست و نباید نگران این موضوع باشیم.

آیا شیردهی مکرر، باعث کاهش زردی نوزاد می‌شود؟

در روز‌های اول تولد، ناکافی بودن سطح مایعات بدن نوزاد، باعث غلیظ شدن خون و بالا رفتن سطح بیلی روبین خون نوزاد می‌شود.
و چون روز‌های اول تولد، هنوز شیر مادر زیاد ترشح نمی‌شود، کم خوردن شیر باعث بروز کم آبی در بدن نوزاد و افزایش بیشتر بیلی روبین خون می‌شود و گاهی باعث می‌شود که زردی از حد فیزیولوژیک خود بالاتر برود.
به همین علت است که آکادمی متخصصان کودکان آمریکا (AAP) توصیه می‌کند که در روز‌های اول تولد مادر هر دو ساعت به نوزاد شیر بدهد. تا هم از کم آبی نوزاد پیشگیری شود و هم شیرمادر زودتر راه بیفتد.
در مواردی که همچنان شیرمادر راه نیفتاده و نوزاد دچار کم آبی شده است، توصیه می‌شود که علاوه بر شیرمادر، از شیرخشک هم استفاده شود تا زمانی که شیرمادر کاملاً زیاد شود نیازی به شیر‌خشک نباشد.

راههای تشخیص زردی نوزاد

برای تشخیص زردی، از چند روش استفاده می‌شود:

۱- تشخیص زردی نوزاد از چشم

که با چشم می‌بینیم که ظاهر صورت و بدن نوزاد زرد شده است. معمولاً ملتحمه‌ی چشم، چین‌های صورت و بینی نوزاد، زردی را بیشتر نشان می‌دهد.
اما این روش، روش قابل اعتمادی نیست چرا که رنگ پوست نوزاد، نور اتاق و….. می‌تواند در آن تداخل ایجاد کند. همچنین افرادی که در این زمینه تجربه ندارند به راحتی می‌توانند اشتباه کنند.

۲- تشخیص زردی از راه آزمایش خون

قطعی‌ترین روش تشخیص زردی و تعیین عدد بیلی روبین خون، آزمایش خون است.

۳- تشخیص زردی نوزاد با دستگاه

دستگاه‌هایی برای چک زردی از راه پوست معمولاً پیشانی وجود دارد که حدود عدد بیلی روبین پوست را اعلام می‌کند ولی استفاده از این دستگاه‌ برای تشخیص زردی نوزاد ، نیاز به تجربه‌ی بالا دارد و حتماً باید توسط متخصص کودکان و نوزادان انجام شود تا در شرایط خاص، حتماً دستور آزمایش خون داده شود.
در نوزادانی که استعداد بالایی برای ابتلا به زردی دارند، استفاده از این دستگاه‌ها توصیه نمی‌شود و بهتر است آزمایش خون انجام شود.

سریعترین راه درمان زردی نوزاد

در اکثر مواقع زردی نوزاد خود به خود بهبود پیدا می‌کند و نیاز به درمان ندارد. اما در مواقعی که براساس سن نوزاد ، گروه خون مادر و نوزاد ، وزن نوزاد و با لا بودن عدد بیلی روبین ، نیاز به درمان احساس می‌شود.

1- فوتوتراپی یا نور درمانی برای زردی

مطالعات علمی نشان داده‌اند که طیف نور آبی رنگ که طول موج ۴۷۰ – ۴۲۰ نانومتر دارد، می‌تواند بیلی روبین پوست را تغییر دهد و باعث دفع آن از بدن شود.
براساس عدد بیلی روبین، از نور درمانی با شش الی دوازده لامپ استفاده می‌شود.
در مواقعی که از فوتوتراپی استفاده می‌شود، ممکن است نوزاد دچار عوارضی شود که بسیار خفیف است و معمولاً خود به خود بر طرف می‌شود.

• مدفوع شل
• راش پوستی
• گرمای زیاد
• تیره شدن موقتی پوست

2- بهترین دارو برای زردی نوزاد

بعضی دارو‌ها مثل فنوباربیتال به صورت موقت و آن هم فقط در زردی‌های طول کشیده و در سنین بالای چهارده روز کاربرد دارند. این دارو حتماً باید توسط متخصص کودکان و نوزادان به صورت محدود تجویز شود چرا که ممکن است نوزاد را دچار عوارض خطرناکی کند.
شیر خشت، دارویی است که متأسفانه توسط والدین استفاده می‌شود ولی هیچ منبع علمی، شیر خشت را توصیه نمی‌کند، چرا که شیرخشت می‌تواند باعث اسهال و کم آبی نوزاد شود که بسیار خطر‌ناک است.

3- شیردهی مکرر در روز‌های اول تولد

شیردهی مکرر می‌تواند باعث دفع مکونیوم شود که اگر دفع نشود زردی خون را بالا می‌برد. همچنین شیردهی کافی مانع از کم آبی و غلیظ شدن خون و مانع از افزایش زیادتر از حد فیزیولوژیک می‌شود.

4- تعویض خون

در مواردی که عدد بیلی روبین بر اساس سن ، وزن و موارد خطر بالاتر از حد تعیین شده باشد و خطر عوارض زردی (کرن ایکتروس) وجود دارد، و یا زمانی که علائم کرن ایکتروس بروز کرده است. حتماً باید تعویض خون انجام شود، تا از آسیب بیشتر به سلول‌های عصبی جلوگیری شود.
تعویض خون، یک پروسه‌ی اورژانسی است و اگر با تأخیر انجام شود، نوزاد دچار عوارض غیر قابل جبرانی خواهد شد.

برای پیگیری زردی نوزاد تازه متولد شده‌ام، چه کنم؟

وقتی نوزاد به دنیا می‌آید، در روز اول تولد توسط پزشک متخصص اطفال در بیمارستان ویزیت می‌شود، اگر زردی روز اول وجود داشته باشد، نوزاد حتماً بستری خواهد شد.

در غیر این صورت، باید روز سوم تولد که معمولاً بیلی روبین نوزاد شروع به افزایش قابل توجه می‌کند مجدداً به متخصص اطفال مراجعه کرد تا در صورت لزوم، بیلی روبین چک شود.
بر اساس عدد بیلی روبین و سایر ریسک فاکتور‌ها، متخصص اطفال، چک مجدد زردی را تا زمانی که عدد بیلی روبین حالت نزولی پیدا کند، توصیه می‌کند. و اگر لازم باشد، فوتوتراپی آغاز می‌شود. بنابراین برای امر زردی نوزاد، مراجعات متعدد به متخصص اطفال لازم است.
نوزادانی که گروه خون مادر RH منفی و نوزاد RH مثبت باشد، یا گروه خون مادر O و گروه خون نوزاد A یا B باشد، نوزادانی که وزن تولد پایین داشته‌اند و نوزادان نارس و… باید مراجعات با فواصل نزدیکتری داشته باشند، چرا که در معرض خطر بالاتری برای زردی هستند.
(به جدول نوزادان با ریسک بالا و متوسط برای زردی مراجعه شود)

اعتقادات رایج در مورد زردی نوزاد

• بعضی معتقدند که آغوز (شیر روزهای اول مادر) ، چون زرد رنگ است، باعث زردی نوزاد می‌شود و نباید به نوزاد داده شود. این یک عقیده اشتباه است و شیر آغوز که کالری مناسبی دارد باعث دفع مکونیوم نوزاد می‌شود.
• مصرف سردی و گرمی توسط مادر یا نوزاد هیچ تأثیری بر کاهش زردی نوزاد ندارد و هیچ خوراکی یا دارویی وجود ندارد که مادر حامله یا شیرده مصرف کند و زردی نوزاد را کاهش دهد.
• مصرف شیرخشت برای کاهش زردی، خطرناک است و می‌تواند باعث اسهال و کم آبی نوزاد شود و نباید مصرف شود.
• مصرف داروهای گیاهی توسط مادر یا نوزاد برای کاهش زردی نوزاد، می‌تواند باعث بروز آلرژی، عفونت یا انسداد روده ی‌نوزاد شود که می‌تواند عوارض غیر قابل جبرانی به جا گذارد.
• خواباندن نوزاد در شیر گاو، روغن گل بنفشه، پودر بلوط، حنا و … هیچ تأثیری در کاهش زردی ندارد و حتی می‌تواند باعث بروز آلرژی یا عوارض خطرناک شود.
• استفاه از مهتابی‌های موجود در منزل، در کاهش زردی توصیه نمی‌شود. بهترین طول موج نور برای کاهش زردی نور آبی می‌باشد که در فوتوهای مخصوص این کار وجود دارد.
• بعضی معتقدند که شیر مادر باعث زردی نوزاد می‌شود، که طبق توضیحات داده شده در متن، این امر غلط است و نیازی به قطع شیر مادر به صورت سرخود، وجود ندارد.
• حجامت و تیغ زدن پشت گوش نوزاد، تأثیری در کاهش زردی نوزاد ندارد در ضمن اینکه می‌تواند باعث بروز عفونت و عوارض خطرناکی در نوزاد شود.

در آخر

در نوزادان، زردی شیوع بالایی دارد، اما در اکثر موارد به راحتی قابل برطرف شدن است و تنها در بعضی موارد نادر ممکن است عارضه ایجاد کند که البته این عارضه بسیار مهم و خطرناک است، پس تا دفع کامل زردی نوزاد، باید چندین بار به پزشک مراجعه نمود تا از دفع زردی کاملاً مطمئن شد. در این مقاله به بررسی علل ایجاد زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک پرداختیم و عوارض ، راه های تشخیص، درمان و عقاید رایج در مورد درمان زردی را بررسی کردیم.

در مورد زردی، اعتقادات بی‌پایه و اساس زیادی وجود دارد که متأسفانه بارها باعث بروز عوارض خطرناک و غیر قابل جبران و حتی مرگ نوزادان شده است. بنابر این در این مورد تنها به توصیه‌های متخصص اطفال خود عمل کنید.

سؤالات شایع